O projektu Mali, veliki ljudi

Projekat “Mali, veliki ljudi…” koji je 2019. na Kosovu započeo Centar za istorijske studije i dijalog bio je od samog početka orijentisan na odnose među ljudima iz albanske i srpske zajednice. Svesno smo zanemarivali “veliki kontekst” odnosno “velike politike”; takođe, nas nisu doticali tzv. veliki narativi ili pitanja promovisanih etno-nacionalnih interesa. Naša pažnja bila je od početka skoncentrisana na mikrokosmos (su)života običnih ljudi, kao i na svakodnevicu međuetničkih odnosa između Srba i Albanaca u prošlosti i danas.

Pilot istraživanje u formi intervjua sproveli smo na prostoru Kosovske Kamenice, gde smo od ispitanika često saznavalii o uzajamnoj saradnji, pomoći i prijateljstva između pripadnika dve zajednice. Iznova smo bili fascinirani malim ljudima koji su svojim svedočenjem i životnim primerom pokazivali mnogo više društvene odgovornosti od političkih i intelektualnih elita njihovih naroda i to nas je motivisalo da nastavimo istraživanje. Ovi preliminarni rezultati do kojih smo dolazili bili su na tragu zaključaka obimnog istraživanja i sjajne monografije Sanje Zlatanović o etničkom identitetu Srba i međuetničkim odnosima na prostoru Kosovskog Pomoravlja. Bilo je jasno takođe da njeni i naši zaključci odudaraju od prevlađujućih stereotipa o nužno konfliktnom kontekstu srpsko-albanskih odnosa.

Tokom 2020. i 2021. uspostavili smo saradnju sa nevladinom organizacijom Network of Peace Movement iz Kosovske Kamenice i CASA iz Severne Mitrovice. Uz njihovu pomoć intervjuisali smo ispitanike iz srpske i albanske zajednice. Kombinovanjem strukturisanog intervjua i nestrukturisanog razgovora sakupljali smo svedočanstva o pozitivnim primerima njihovog suživota i zajedničkog života na području Kosovskog Pomoravlja i šireg prostora Severne i Južne Mitrovice. Rezultate istraživanja objavljivaćemo etapno na ovom portalu koji će služiti kao digitalni repozitorijum građe o suživotu dve zajednice na Kosovu. Naš sledeći projektni ciklus biće usmeren na prostor opštine Štrpce, a zatim i na ostale delove Kosova.

Potraga za pozitivnim primerima međuetničkih odnosa, ne sadrži nameru falsifikovanja ili ulepšavanja stvarnosti, već doprinosi njenom potpunijem sagledavanju. Naime, današnji tabloidni mediji i neodgovorna etnocentrična istoriografija u obe sredine već su dovoljno doprineli isticanju negativnog nasleđa i negativnih primera srpsko-albanskih odnosa, tako da su oni već u svesti ljudi postali standard međusobne percepcije. Mi tražimo pozitivne primere i zato da bismo od njih napravili model za ugledanje danas i u budućnosti. Nažalost, često je to spomenik međuetničkim zajednicama koje više ne postoje jer su ljudi dislocirani ili proterani iz zavičaja.

Projektne aktivnosti su, uz prikupljanje intervjua, bile skoncentrisane i na istraživanje istorijske građe, fotografija i novinskih članaka koji svedoče o dobrim odnosima i saradnji i prijateljstvu pripadnika ova dva naroda na Kosovu i u prošlosti. Time se ukazuje na jednu takođe prisutnu istorijsku perspektivu u srpsko-albanskim odnosima, koja se mora uzimati u obzir. U akademskom i aktivističkom smislu, uzori su nam bili projekat Svetlane Broz “Dobri ljudi u vremenu zla” o pozitivnim primerima međuetničkih odnosa tokom rata u BiH, kao i monografije Petrita Imamija i Sanje Zlatanović o srpsko-albanskim odnosima. Naše svesno nastojanje je da na stranicama ove svojevrsne arhive suživota dominiraju pojedinci, a ne elite, etos individualne odgovornosti, a ne etno-nacionalne uobrazilje.

Projekat od početka podržava Fondacija Hajnrih Bel (Heinrich-Böll-Stiftung) regionalni ogranak sa sedištem u Beogradu. U 2021. bili smo projektno podržani i od strane Evropske fondacije za Balkan (European Fund for Balkan).